Με την πτώση του Άσαντ αντάρτες απελευθέρωσαν κρατούμενους που κατάφεραν να επιζήσουν κάτω από αδιανόητες συνθήκες. Μια εβδομάδα μετά, τέσσερις άνδρες μίλησαν στο BBC για την ανακούφιση πουν νιώθουν αλλά και και για τα χρόνια φρίκης που προηγήθηκαν.

Το χρονικό της απελευθέρωσης

Οι κρατούμενοι σιώπησαν όταν άκουσαν φωνές έξω από την πόρτα του κελιού τους. Μια ανδρική φωνή έλεγε: «Είναι κανείς εκεί μέσα;» Αλλά ήταν τόσο φοβισμένοι που δίσταζαν να απαντήσουν.

Με τα χρόνια είχαν μάθει ότι όταν άνοιγε η πόρτα αυτό θα σήμαινε πώς θα ξυλοκοπηθούν, θα βιαστούν και θα τιμωρηθούν με τα πιο αδιανόητα βασανιστήρια. Αυτή τη φορά όμως η πόρτα άνοιξε και δεν οδηγούσε σε κάποια αίθουσα βασανιστηρίων αλλά στην ελευθερία.

Με την κραυγή «Allahu Akbar (ο Θεός είναι μεγάλος)», οι άνδρες μέσα στο κελί κοίταξαν μέσα από ένα μικρό άνοιγμα στο κέντρο της βαριάς μεταλλικής πόρτας. Είδαν αντάρτες στο διάδρομο της φυλακής αντί για φρουρούς.

'I felt like a breathing corpse': Stories from people freed from Syria's torturε prison https://t.co/b4wprwJtTz

— BBC News (World) (@BBCWorld) December 14, 2024

«Τότε είπαμε: “Είμαστε εδώ. Ελευθερώστε μας”», λέει ένας από τους κρατούμενους, ο 30χρονος Qasem Sobhi Al-Qabalani.

Καθώς η πόρτα άνοιξε με πυροβολισμούς, ο Qasem αφηγείται πως έτρεξε έξω ξυπόλητος.

Όπως και άλλοι κρατούμενοι, συνέχισε να τρέχει και δεν κοίταξε πίσω.

«Όταν ήρθαν και άρχισαν να μας απελευθερώνουν και φώναζαν «όλοι έξω, όλοι έξω», έτρεξα έξω από τη φυλακή, αλλά φοβόμουν τόσο πολύ να κοιτάξω πίσω μου γιατί νόμιζα ότι θα με έβαζαν και πάλι μέσα πίσω», λέει ο 31χρονος Adnan Ahmed Ghnem.

Όλοι αυτοί οι κρατούμενοι δεν γνώριζαν ότι ο πρόεδρος της Συρίας Μπασάρ αλ Άσαντ είχε εγκαταλείψει τη χώρα και ότι η κυβέρνησή του είχε πέσει. Αλλά τα νέα μαθεύτηκαν πολύ γρήγορα.

«Ήταν η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου. Ένιωθα ένα ανεξήγητο συναίσθημα. Σαν κάποιος που μόλις είχε γλιτώσει από βέβαιο θάνατο», λέει ο Adnan.

Ο Qasem και ο Adnan είναι μεταξύ των τεσσάρων κρατουμένων που μίλησαν στο BBC και οι οποίοι απελευθερώθηκαν αυτή την εβδομάδα από τη φυλακή Σεντνάγια - ένα κολαστήριο για πολιτικούς κρατούμενους με τον χαρακτηρισμό «ανθρώπινο σφαγείο».

Όλοι έδωσαν παρόμοιες αφηγήσεις για χρόνια κακομεταχείρισης και βασανιστηρίων από τους φρουρούς, εκτελέσεις συγκρατουμένων τους, διαφθορά από τους υπαλλήλους της φυλακής και εξαναγκαστικές ομολογίες.

Οικογένειες αγνοουμένων που κρατούνταν στη Σεντνάγια αναζητούν απεγνωσμένα απαντήσεις.

Οι αποκαλύψεις σοκαριστικές: πτώματα που βρέθηκαν από αντάρτες στο νεκροτομείο ενός στρατιωτικού νοσοκομείου, τα οποία πιστεύεται ότι ήταν κρατούμενοι της Σεντνάγια, και τα οποία οι γιατροί λένε ότι φέρουν βαριά σημάδια βασανιστηρίων.

Η Διεθνής Αμνηστία, της οποίας η έκθεση του 2017 σχετικά με τη φυλακή κατηγορεί τις αρχές για δολοφονίες και βασανιστήρια εκεί, έχει ζητήσει «δικαιοσύνη και αποζημιώσεις για τα εγκλήματα βάσει του διεθνούς δικαίου στη Συρία», συμπεριλαμβανομένης της μεταχείρισης των πολιτικών κρατουμένων.

Πότε έγινε η φυλακή Σεντνάγια

Η φυλακή Σεντνάγια, ένα εκτεταμένο συγκρότημα που βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου άγονης γης και περιβάλλεται από συρματοπλέγματα, ιδρύθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980 και για δεκαετίες χρησιμοποιήθηκε για να κρατούνται αντίπαλοι του καθεστώτος της οικογένειας Άσαντ.

Έχει χαρακτηριστεί ως η κύρια πολιτική φυλακή της χώρας από την εξέγερση του 2011, όταν η Ένωση Κρατουμένων και Αγνοουμένων στις Φυλακές Σεντνάγια, με έδρα την Τουρκία, αναφέρει ότι ουσιαστικά μετατράπηκε σε «στρατόπεδο θανάτου».

Οι κρατούμενοι λένε ότι στάλθηκαν στη Σεντνάγια λόγω πραγματικών ή δήθεν δεσμών τους με τον αντάρτικο Ελεύθερο Συριακό Στρατό ή απλώς επειδή ζούσαν σε περιοχή που είναι γνωστό ότι τον αντιμάχεται.

Ορισμένοι είχαν κατηγορηθεί για απαγωγή και δολοφονία στρατιωτών του καθεστώτος και είχαν καταδικαστεί για τρομοκρατία. Όλοι δήλωσαν ότι είχαν δώσει ομολογίες υπό «πίεση» και «βασανιστήρια».

Τους επιβλήθηκαν μακροχρόνιες ποινές ή καταδικάστηκαν σε θάνατο. Ένας άνδρας είπε ότι κρατούνταν στη φυλακή για τέσσερα χρόνια, αλλά δεν είχε πάει ακόμη στο δικαστήριο.

Οι άνδρες κρατούνταν στο κεντρικό Κόκκινο Κτίριο της φυλακής που ήταν αποκλειστικά για τους αντιπάλους του καθεστώτος.

Ο Qasem λέει ότι συνελήφθη ενώ περνούσε από ένα οδόφραγμα το 2016, κατηγορήθηκε για τρομοκρατία με τον Ελεύθερο Συριακό Στρατό και στάλθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα σε διάφορα κέντρα κράτησης πριν μεταφερθεί στη Σεντνάγια.

Αν περάσεις αυτή την πόρτα είσαι νεκρός

«Αν περάσεις αυτή την πόρτα, είσαι νεκρός», λέει από το σπίτι της οικογένειάς του σε μια πόλη νότια της Δαμασκού. «Από εδώ ξεκίνησαν τα βασανιστήρια».

Θυμάται ότι τον ξεγύμνωσαν και του είπαν να ποζάρει στον φακό πριν τον χτυπήσουν επειδή κοίταξε την κάμερα.

Λέει ότι στη συνέχεια τον έβαλαν σε μια αλυσίδα μαζί με άλλους κρατούμενους και τον οδήγησαν, με τα πρόσωπά τους να κοιτάζουν το έδαφος, σε ένα μικροσκοπικό κελί απομόνωσης, όπου αυτός και άλλοι πέντε άνδρες στριμώχτηκαν και τους έδωσαν στολές να φορέσουν, αλλά δεν τους έδιναν φαγητό και νερό για αρκετές ημέρες.

Στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στα κύρια κελιά της φυλακής, όπου τα δωμάτια δεν έχουν κρεβάτια, μια μόνο λάμπα και έναν μικρό χώρο για τουαλέτα στη γωνία.

Μέσα στη φυλακή αυτή την εβδομάδα, υπήρχαν κουβέρτες, ρούχα και τρόφιμα διασκορπισμένα στα πατώματα των κελιών.

Ένας πρώην κρατούμενος από το 2019-2022, περπάτησε στους διαδρόμους αναζητώντας το κελί του. Δύο από τα δάχτυλά του και έναν αντίχειρα τα έχασε στη φυλακή, λέει ο ίδιος. Βρίσκοντας σημάδια από γρατσουνιές στον τοίχο ενός κελιού που πιστεύει ότι ο ίδιος έκανε, γονάτισε και άρχισε να κλαίει.

Περίπου 20 άνδρες κοιμόντουσαν σε κάθε δωμάτιο, αλλά οι κρατούμενοι ήταν δύσκολο να γνωριστούν μεταξύ τους – καθώς μπορούσαν να μιλήσουν μόνο ψιθυριστά γιατί οι φύλακες παρακολουθούσαν και άκουγαν τα πάντα.

«Τα πάντα ήταν απαγορευμένα. Επιτρεπόταν μόνο να τρως και να πίνεις, να κοιμάσαι και να πεθαίνεις», λέει ο Qasem.

«Κάθε βράδυ, ευχαριστούσαμε τον Θεό που ήμασταν ακόμα ζωντανοί. Κάθε πρωί, προσευχόμασταν στον Θεό, σε παρακαλώ πάρε τις ψυχές μας για να πεθάνουμε εν ειρήνη», λέει ένας από τους κρατούμενους που κατάφερε να επιβιώσει

Βασανισμοί σε καθημερινή βάση

Οι τιμωρίες ήταν συχνές και βάναυσες. Όλοι οι άνθρωποι που φυλακίστηκαν περιέγραψαν ότι τους χτυπούσαν με διάφορα εργαλεία - μεταλλικά ραβδιά, καλώδια, ηλεκτρικά ραβδιά.

«Μπήκαν στο δωμάτιο και άρχισαν να μας χτυπούν σε όλο μας το σώμα. Εγώ έμενα ακίνητος, παρακολουθούσα και περίμενα τη σειρά μου», θυμάται ο Adnan, ο οποίος συνελήφθη το 2019 με την κατηγορία της απαγωγής και της δολοφονίας ενός στρατιώτη του καθεστώτος.

«Κάθε βράδυ, ευχαριστούσαμε τον Θεό που ήμασταν ακόμα ζωντανοί. Κάθε πρωί, προσευχόμασταν στον Θεό, σε παρακαλώ πάρε τις ψυχές μας για να πεθάνουμε εν ειρήνη».

Ο Adnan και δύο από τους άλλους νεοαποφυλακισθέντες κρατούμενους είπαν ότι μερικές φορές τους ανάγκαζαν να κάθονται με τα γόνατα προς το μέτωπό τους και ένα λάστιχο οχήματος να τοποθετείται πάνω από το σώμα τους με ένα ραβδί σφηνωμένο στο εσωτερικό του, ώστε να μην μπορούν να κινηθούν, πριν τους επιβληθούν ξυλοδαρμοί.

Οι μορφές τιμωρίας ήταν ποικίλες. Ο Qasem λέει ότι δύο σωφρονιστικοί υπάλληλοι τον κρατούσαν ανάποδα μέσα σε ένα βαρέλι με νερό μέχρι που νόμιζε ότι θα «πνιγόταν και θα πέθαινε».

«Είδα το θάνατο με τα ίδια μου τα μάτια», λέει. «Το έκαναν αυτό αν ξυπνούσαμε τη νύχτα ή αν μιλούσαμε με δυνατή φωνή ή αν είχαμε πρόβλημα με κάποιον από τους άλλους κρατούμενους».

Δύο από τους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν αυτή την εβδομάδα και ένας άλλος πρώην κρατούμενος περιγράφουν ότι έγιναν μάρτυρες σεξουαλικών επιθέσεων από τους φύλακες, οι οποίοι, όπως λένε, βίαζαν τους κρατούμενους με ραβδιά.

Ένας άλλος άνδρας είπε ότι έκαναν ότι τους ζητούσαν οι φύλακες στην απελπισία τους για περισσότερο φαγητό.

Τρεις περιέγραψαν ότι οι φύλακες πηδούσαν πάνω στα σώματά τους ως μέρος των βασανιστηρίων.

Σε ένα νοσοκομείο στο κέντρο της Δαμασκού, ο 43χρονος Imad Jamal, κάνει γκριμάτσες από τον πόνο σε κάθε άγγιγμα από τη μητέρα του που τον φρόντιζε στο κρεβάτι του.

Όταν του ζητήσαμε να μας περιγράψει τα όσα έζησε στη φυλακή, χαμογέλασε και απάντησε αργά στα αγγλικά: «Δεν υπάρχει φαγητό. Χωρίς ύπνο. Χτυπήματα με μπαστούνι. Συνέχεια άρρωστος. Τίποτα δεν ήταν φυσιολογικό». Λέει ότι συνελήφθη το 2021 στο πλαίσιο μιας «πολιτικής σύλληψης», όπως τη χαρακτήρισε, λόγω της περιοχής από την οποία κατάγεται.

Μιλώντας και πάλι στα αραβικά, λέει ότι η πλάτη του έσπασε όταν αναγκάστηκε να καθίσει στο έδαφος με τα γόνατα στο στήθος του, καθώς ένας φύλακας πήδηξε από ένα περβάζι πάνω του ως τιμωρία επειδή έκλεψε φάρμακα από έναν άλλο κρατούμενο για να τα δώσει σε έναν φίλο του.

Αλλά για τον Imad, το πιο δύσκολο πράγμα στη ζωή στη φυλακή ήταν το κρύο. «Ακόμη και ο τοίχος ήταν κρύος. Ήμουν ένα πτώμα που απλώς ανέπνεε».

Στη φυλακή υπήρχαν λιγοστά πράγματα που έδιναν λίγη χαρά στους κρατούμενους, αλλά τρεις από εκείνους είπαν πως οτιδήποτε θετικό αντιμετωπιζόταν στη συνέχεια με τιμωρία.

«Κάθε φορά που κάναμε ντους, κάθε φορά που είχαμε επισκέπτη, κάθε φορά που βγαίναμε στον ήλιο, κάθε φορά που βγαίναμε από την πόρτα του κελιού τιμωρούμασταν», λέει ο 30χρονος Rakan Mohammed Al Saed, ο οποίος λέει ότι κρατήθηκε το 2020 με κατηγορίες για δολοφονίες και απαγωγές από την προηγούμενη θητεία του στον ανταρτικό Ελεύθερο Συριακό Στρατό, αλλά δεν είχε ποτέ δικαστεί.

Δείχνει τα σπασμένα δόντια του, λέγοντας ότι του τα έσπασαν όταν τον χτύπησε στο στόμα ένας φρουρός με ένα ραβδί. Όλοι οι άνδρες πίστευαν ότι άνθρωποι στα κελιά τους είχαν εκτελεστεί.

Οι φρουροί έμπαιναν μέσα και φώναζαν ονόματα ανθρώπων που τους οδηγούσαν μακριά και δεν τους ξανάβλεπαν ποτέ.

«Οι άνθρωποι δεν εκτελούνταν μπροστά μας. Κάθε φορά που φώναζαν ονόματα στις 12 π.μ., ξέραμε ότι αυτοί οι άνθρωποι επρόκειτο να εκτελεστούν», λέει ο Adnan.

Άλλοι έδωσαν παρόμοιες μαρτυρίες, εξηγώντας ότι δεν υπήρχε τρόπος να μάθουν τι συνέβη σε αυτούς τους άνδρες.

Ο πατέρας του Qasem και άλλοι συγγενείς λένε ότι η οικογένεια αναγκάστηκε να πληρώσει στους υπαλλήλους της φυλακής περισσότερα από 10.000 δολάρια για να αποτρέψουν την εκτέλεσή του - αρχικά για να μετατραπεί σε ισόβια κάθειρξη και στη συνέχεια σε 20ετή κάθειρξη.

Εκτός από τα αναρίθμητα βασανιστήρια οι κρατούμενοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν το κρύο και την πείνα

Ο Qasem λέει ότι η μεταχείρισή του από τους φύλακες βελτιώθηκε λίγο μετά από αυτό. Αλλά «αρνήθηκαν οποιοδήποτε ποσό για να τον αφήσουν ελεύθερο».

Οι οικογένειες έστελναν στους αγαπημένους τους χρήματα για φαγητό στη φυλακή, αλλά λένε ότι οι διεφθαρμένοι υπάλληλοι κρατούσαν μεγάλο μέρος από αυτά και έδιναν στους κρατούμενους μόνο περιορισμένες μερίδες φαγητού. Σε ορισμένα κελιά, οι κρατούμενοι συγκέντρωναν όλα τα τρόφιμα μαζί. Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό.

Για τον Adnan η πείνα ήταν ακόμη πιο δύσκολη από τους ξυλοδαρμούς. «Πήγαινα για ύπνο και ξυπνούσα πεινασμένος», λέει.

«Υπήρχε μια τιμωρία που εφαρμόζονταν κάθε μήνα, όπου τη μια μέρα μας έδιναν μια φέτα ψωμί, την επόμενη μέρα μισή φέτα, μέχρι που έγινε ένα μικρό ψίχουλο. Μετά δεν υπήρχε τίποτα. Δεν παίρναμε καθόλου ψωμί».

Ο Qasem λέει ότι μια μέρα οι φρουροί κάλυψαν το πρόσωπο του αρχηγού του κελιού του με γιαούρτι και ανάγκασαν τους άλλους να το γλείψουν. Οι άνδρες είπαν ότι η συμπεριφορά των φρουρών είχε ως στόχο τόσο τον εξευτελισμό όσο και τον πόνο. Όλοι είπαν πως έχασαν παρά πολλά κιλά στη φυλακή λόγω έλλειψης φαγητού. «Το μεγαλύτερο όνειρό μου ήταν να τρώω και να είμαι χορτάτος», λέει ο Qasem.

Η οικογένειά του δωροδοκούσε τους φύλακες για να τον επισκέπτεται. Μερικές φορές τον κατέβαζαν σε αναπηρικό καροτσάκι επειδή ήταν πολύ αδύναμος για να περπατήσει, λέει ο πατέρας του. Οι ασθένειες ήταν πολλές και οι κρατούμενοι δεν είχαν τρόπο να τις σταματήσουν.

Δύο από τους άνδρες οι οποίοι απελευθερώθηκαν την Κυριακή λένε ότι προσβλήθηκαν από φυματίωση και συχνά τους παρακρατούσαν τα φάρμακα ως μορφή τιμωρίας.

Αυτές οι μαρτυρίες δίνουν την εικόνα ενός τόπου χωρίς ελπίδα αλλά με πολύ πόνο. Οι κρατούμενοι πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους στη σιωπή, χωρίς καμία πρόσβαση στον έξω κόσμο, οπότε δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι λένε ότι δεν γνώριζαν τίποτα για την ταχεία προέλαση της ισλαμιστικής αντάρτικης ομάδας Hayat Tahrir al-Sham (HTS) στη Συρία μέχρι που απελευθερώθηκαν εκείνο το πρωί.

Ο Qasem είπε ότι άκουγαν κάτι σαν ελικόπτερο να απογειώνεται από το χώρο του νοσοκομείου πριν από τις φωνές των ανταρτών στους διαδρόμους. Αλλά στο κελί δεν υπήρχαν παράθυρα και δεν μπορούσαν να δουν τίποτα.

«Τρέξαμε έξω από τη φυλακή. Τρέξαμε και από το φόβο», λέει ο Rakan, με το μυαλό του στα μικρά παιδιά και τη γυναίκα του.

«Κάποια στιγμή μέσα στο χάος «με χτύπησε ένα αυτοκίνητο. Αλλά δεν με πείραξε. Σηκώθηκα και συνέχισα να τρέχω».

Λέει ότι δεν θα επιστρέψει ποτέ ξανά στη Σεντνάγια.

Ο Adnan λέει ότι δεν μπορούσε να κοιτάξει πίσω στη φυλακή, καθώς έτρεχε κλαίγοντας προς τη Δαμασκό.

«Απλά συνέχισα να πηγαίνω. Δεν μπορώ να το περιγράψω. Απλά κατευθύνθηκα προς τη Δαμασκό. Οι άνθρωποι μας έπαιρναν από το δρόμο με τα αυτοκίνητά τους».

Τώρα φοβάται κάθε βράδυ όταν πέφτει για ύπνο ότι θα ξυπνήσει στη φυλακή και θα διαπιστώσει ότι όλα ήταν ένα όνειρο.

Ο Qasem έτρεξε σε μια πόλη που ονομάζεται Tal Mneen. Τους είπε μια γυναίκα που προμήθευε τους απελευθερωμένους κρατούμενους με φαγητό, χρήματα και ρούχα: «Ο Άσαντ έπεσε».

Είχε φτάσει στη γενέτειρά του, όπου ακούγονταν πανηγυρικοί πυροβολισμοί και με δάκρυα στα μάτια τον περίμενε η οικογένειά του για να τον σφίξει στην αγκαλιά της.

«Είναι σαν να ξαναγεννήθηκα. Δεν μπορώ να σας το περιγράψω», λέει.